Odnawialne źródła energii w Polsce – jakie wyzwania stawiają przed branżą energetyczną?

Jako kraj członkowski należący do Unii Europejskiej jesteśmy zobowiązani do przestrzegania przepisów i regulacji docierających z Brukseli, a jak wiadomo, posłowie UE stają wyraźnie po stronie OZE. W 2022 roku Komisja Europejska zaproponowała program REPowerEU, zakładający odejście od paliw kopalnianych i zwiększenie inwestycji w odnawialne źródła, a także wystąpiła o skrócenie procedur związanych z wydawaniem pozwoleń na nowe instalacje.

Jak realizacja tych postulatów wygląda w kraju, gdzie paliwa kopalniane są aktywnie chronione? Okazuje się, że zagrożenie energetyczne wywołane wojną u polskich granic zmotywowało rządzących. Ministerstwo Klimatu i Środowiska zapowiedziało aktualizację Polityki Energetycznej Polski tak, by do 2030 roku osiągnąć ok. 50 GW w odnawialne źródła energii (pod koniec 2022 roku wskaźnik ten wskazywał na 22 GW). Polska znalazła się także na czele liderów w zakresie rozwoju sieci fotowoltaicznej, ale trzeba pamiętać, że nie wydarzyło się dzięki panującemu ustawodawstwu, a raczej – wbrew niemu.

Pod koniec 2021 i na początku 2022 w Polsce można było zaobserwować rosnące zainteresowanie instalacjami fotowoltaicznymi, ale głównie w gospodarstwach domowych, czyli wśród prosumentów. Było to spowodowane nowymi przepisami, które od 1 kwietnia 2022 miały wyeliminować dotychczasowy, korzystny dla odbiorców, system opustów. Zastąpił go tzw. net-billing, który budził wiele wątpliwości i zmusił prosumentów do przyśpieszenia inwestycji. W efekcie na początku 2022 w Polsce przyłączono do sieci rekordową liczbę instalacji fotowoltaicznych.

Według danych Agencji Rynku Energii, w 2022 skumulowana moc instalacji fotowoltaicznych wzrosła o 165,8% w porównaniu do 2021 roku. Był to wzrost z 7,122 GW do 11,838 GW. Liczby te dotyczą jednak głównie mikroinstalacji, które wynoszą 72% wszystkich instalacji związanych z energią słoneczną w Polsce. Pozostałe 28% to małe instalacje oraz farmy fotowoltaiczne.

Tym samym fotowoltaika stała się w Polsce wiodącym źródłem odnawialnej energii, pozostawiając w tyle za sobą elektrownie wiatrowe, ale jedynie na polu prywatnych inwestycji i mikroinstalacji.

Inwestycje w farmy wiatrowe spadły więc na drugi plan, ale przyczyną nie był – jak niektórzy politycy twierdzili – brak wiatru, a raczej niekorzystny klimat polityczno-gospodarczy. Jak dowiódł raport NIK, opublikowany w połowie 2022 roku, to właśnie niedostosowanie prawa i niewystarczające inwestycje w sieci przesyłowe spowodowały wyhamowanie rozwoju morskiej energetyki wiatrowej i postawiły Polskę w stanie zagrożonego bezpieczeństwa energetycznego. Do tego doszła inflacja i wzrost kosztów materiałów, które uniemożliwiły sprawne realizowanie inwestycji.

W obliczu tych nastrojów rząd zaproponował zmiany prawne dla branży offshore. Zaczęły pojawiać się informacje o pierwszych kontraktach i planach budowy portu instalacyjnego w Świnoujściu oraz fabryki gondoli i piast dla turbin w Szczecinie. Jednocześnie rozgrywał się spór o energetykę wiatrową na lądzie, którą zahamowała tzw. ustawa antywiatrakowa z 2016. Dopiero na początku 2023 roku sejm zliberalizował ustawę odległościową, zezwalając na stawianie turbin wiatrowych w odległości nie mniejszej niż 700 metrów od domów, ale pod warunkiem spełnienia szeregu obowiązków wobec gminy i mieszkańców.

Po raz kolejny obowiązki formalne okazały więc się największym hamulcem, jeśli chodzi o wdrażanie rozwiązań OZE i to nie tylko w kwestii energii wiatrowej. Według raportu ClientEarth „Sieci – Wąskie gardło polskiej transformacji energetycznej”, tylko w latach 2020 i 2021 wydanych zostało 5 037 odmów wydania warunków przyłączenia o łącznej mocy ponad 20 GW, przy czym w 2021 liczba odmów wzrosła o 70% w porównaniu do roku poprzedniego.

Te ograniczenia formalne powodują, że inwestorzy OZE nie mogą zrealizować swoich inwestycji, co prowadzi do zahamowania transformacji energetycznej Polski. Według ClientEarth, gdyby w Polsce doszło do przyłączenia do sieci wszystkich instalacji OZE, które w latach 2015-2020 uzyskały odmowę warunków przyłączenia, a zasada 10H w odniesieniu do turbin wiatrowych zostałaby zniesiona, Polska już w 2020 roku osiągnęłaby wymagany przepisami unijnymi cel udziału w OZE.

W obliczu trudności związanych z budową farm wiatrowych i fotowoltaicznych, inwestorzy coraz liczniej interesują się tematem biogazu i biometanu. Polska ma pod tym względem duży potencjał – posiada do dyspozycji 120-150 mln ton odpadów, które mogą zostać wykorzystane do produkcji biogazu. Istnieje więc doskonała nisza na polskim rynku paliw, która nie zostaje jednak wypełniona. W 2022 roku liczba biogazowni rolniczych w Polsce wyniosła 130, podczas gdy w Niemczech było ich ok. 9 000. Skąd ta rozbieżność?

Znowu, problemem jest ustawodawstwo i bariery administracyjno-prawne, na które wskazywała już w 2020 roku Koalicja Na Rzecz Biometanu. Według niej, rozwiązanie ustawowe dla sektora biometanu z 2019 r. wymaga rozwinięcia o rozporządzenia wykonawcze do ustawy o biokomponentach i biopaliwach ciekłych. Koalicja domaga się też regulacji, które umożliwią współfinansowanie inwestycji w biogaz i biometan ze środków publicznych. Koszt wybudowania biogazowni o mocy 0,5 MW wynosi w tym roku już ponad 10 mln zł. Dla porównania, koszt wybudowania instalacji fotowoltaicznej o mocy 1 MW to od 3 do 5 mln zł.

Inwestorzy duże nadzieje pokładają w Europejskim Zielonym Ładzie, który obejmuje Strategię Ograniczenia Emisji Metanu i CO2 o 55% do 2030 i związany z nią podatek metanowy. Do dalszego rozwoju branży niezbędne będą jednak dodatkowe rozwiązania legislacyjne i współpraca z rządem – wskazują autorzy dokumentu „Biogaz w Polsce – raport 2022”.

W dodatku rynek biogazowni mierzy się tym samym problemem, z jakim boryka się fotowoltaika i wiatraki, czyli brakiem przyłączeń instalacji produkujących prąd do sieci. Chociaż Ministerstwo Klimatu i Środowiska zapowiada współpracę i porozumienie w tym temacie, nadal brakuje konkretów, a ambitne plany inwestycyjne są przesuwane w nieskończoność. Czy rząd ugnie się pod naciskami inwestorów i Unii Europejskiej? Liczymy, że tak, bo jak już zaznaczaliśmy przy okazji innych publikacji, polski rynek OZE jest w ogonie Europy i jeśli teraz nie wejdą w życie odpowiednie rozporządzenia i rozwiązania, pozostaniemy w tyle na kolejne dekady.

Chcesz poznać bliżej rynek energetyczny w Polsce? Zajrzyj do innych naszych wpisów:

• Podsumowanie roku 2022 w uesie i plany na 2023
• Uesa na targach ENERGETAB 2022. Relacja z wydarzenia
• Branża energetyczna musi nadążać za rozwojem technologicznym. Rozmowa z Dyrektorem ds. Klientów w uesa Polska Sp. z o.o.

Źródła: teraz-srodowisko.pl, enerad.pl, energia.rp.pl, parkiet.com/energetyka